Ngành cá tra Việt Nam, vốn được xem là một trong những ngành xuất khẩu chủ lực, đang đối mặt với nhiều thách thức trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng gay gắt trên thị trường toàn cầu. Dù vẫn chiếm gần 50% thị phần xuất khẩu cá tra toàn cầu, sự phát triển mạnh mẽ của các quốc gia khác đã và đang làm giảm đi lợi thế “một mình một chợ” của cá tra Việt Nam.

Sự cạnh tranh từ các quốc gia và sản phẩm khác

Theo báo cáo từ Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, sản lượng cá tra Việt Nam năm 2024 ước đạt 1,6 triệu tấn, tương đương với năm 2023. Tính đến ngày 15/10/2024, kim ngạch xuất khẩu cá tra đạt 1,56 tỷ USD, tăng 8,9% so với cùng kỳ năm trước. Tuy nhiên, mức tăng trưởng này không đồng đều giữa các thị trường, một phần lớn do sự cạnh tranh từ các nước khác và các dòng sản phẩm cá thịt trắng thay thế.

Cục Thủy sản cho biết, cá tra Việt Nam hiện chiếm 42% sản lượng cá tra toàn cầu. Trong khi đó, các quốc gia như Ấn Độ, Trung Quốc, và Bangladesh chiếm từ 15% đến 21%. Ấn Độ, mặc dù có sản lượng tăng nhanh, chủ yếu cung cấp cho thị trường nội địa do kích thước cá nhỏ. Tương tự, Trung Quốc với sản lượng khoảng 1,4 triệu tấn/năm cũng dành phần lớn cho thị trường nội địa, điều này làm giảm nhu cầu nhập khẩu từ Việt Nam.

Indonesia tuy không có sản lượng cá tra cao, nhưng đã tạo được sự hiện diện trên thị trường quốc tế thông qua các sản phẩm có nhãn hàng riêng, đặc biệt tại Trung Đông. Ngoài ra, cá tra Việt Nam còn bị cạnh tranh bởi các loại cá thịt trắng khác như cá rô phi, chiếm 20% thị phần toàn cầu, và cá tuyết, vốn rất phổ biến ở các thị trường cao cấp.

Một điểm đáng chú ý khác là Thái Lan, dù không ghi nhận trên bản đồ nuôi cá tra, nhưng lại xuất khẩu sang Mỹ với giá cạnh tranh. Năm 2022, giá cá tra của Thái Lan chỉ bằng một nửa Việt Nam, nhưng hai năm sau đã tăng gấp đôi. Điều này phản ánh sự biến động trong giá trị thương mại và khả năng tận dụng thị trường của các quốc gia khác.

Những khó khăn nội tại của ngành cá tra

Ngoài thách thức từ sự cạnh tranh quốc tế, ngành cá tra Việt Nam còn đối mặt với nhiều vấn đề nội tại. Theo Cục Thủy sản, khoảng 70% cá giống bố mẹ không qua chọn lọc, dẫn đến chất lượng cá giống không đồng đều. Thêm vào đó, số lượng cơ sở sản xuất giống được cấp giấy chứng nhận vẫn còn rất ít, khiến tỷ lệ sống của cá giống thấp. Giá vật tư đầu vào tăng cũng làm gia tăng chi phí sản xuất, gây áp lực lớn lên các doanh nghiệp.

Thị phần xuất khẩu cá tra năm 2024 cũng ghi nhận nhiều thay đổi đáng kể. Theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VSEP), thị trường Trung Quốc hiện chiếm 29% kim ngạch xuất khẩu, giảm 2% so với năm 2023. Ngược lại, thị trường Mỹ tăng từ 15% lên 18%. Ngoài hai thị trường chính này, các thị trường nhỏ hơn như Brazil, Nhật Bản, Colombia, và Nga cũng ghi nhận mức tăng trưởng tích cực. Đặc biệt, thị trường Nhật Bản vốn được coi là “khó tính” với các sản phẩm cá nước ngọt nhưng lại đang mở ra cơ hội lớn cho Việt Nam với sản phẩm sashimi từ cá tra.

Định hướng và giải pháp cho ngành cá tra

Cục Thủy sản khuyến nghị các doanh nghiệp cần nâng cao chất lượng sản phẩm, kiểm soát tốt tỷ lệ mạ băng, và đầu tư xây dựng thương hiệu để tăng giá trị xuất khẩu. Đây không chỉ là biện pháp để duy trì thị phần hiện tại mà còn giúp các doanh nghiệp cạnh tranh tốt hơn trên thị trường quốc tế.

Ngành cá tra Việt Nam cũng cần tập trung vào cải thiện quy trình sản xuất, tăng cường chọn lọc cá giống và mở rộng hệ thống chứng nhận chất lượng. Điều này không chỉ giúp nâng cao chất lượng sản phẩm mà còn giảm thiểu tác động từ các vấn đề nội tại như chi phí sản xuất cao.

Dù còn nhiều thách thức, cá tra Việt Nam vẫn là một sản phẩm chiến lược, đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế xuất khẩu của đất nước. Với những nỗ lực cải thiện chất lượng, đa dạng hóa thị trường, và tận dụng các cơ hội từ sản phẩm giá trị gia tăng như sashimi, ngành cá tra Việt Nam có cơ hội tiếp tục giữ vững vị thế hàng đầu trên thị trường toàn cầu. Sự đổi mới trong chiến lược kinh doanh và sản xuất sẽ là chìa khóa giúp ngành cá tra không chỉ duy trì mà còn mở rộng thị phần trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng gay gắt.