Trên thị trường trong nước, có 129 nhà sản xuất nguyên liệu, nhưng chỉ có 20 đơn vị có khả năng cung cấp nguyên liệu cao cấp. Việt Nam cần những giải pháp đột phá để nâng cao chuỗi giá trị trong ngành dệt may và da giày, tập trung vào việc tự chủ về nguyên liệu nhằm gia tăng giá trị gia tăng và phát triển bền vững.

Lượng nguyên liệu lớn cho ngành da giày vẫn phải nhập khẩu

Tỷ lệ tự cung ứng của ngành da giày đã tăng đáng kể, nhưng vẫn đối mặt với nhiều thách thức để đạt được tự chủ hoàn toàn, theo ông Nguyễn Đức Thuấn, Chủ tịch Hiệp hội Da Giày và Túi xách Việt Nam. Ông cho biết tỷ lệ tự cung ứng đã tăng từ 40% cách đây 10 năm lên 55% hiện nay. Đối với một số sản phẩm, tỷ lệ này đạt 70-80% đối với giày thể thao và gần 100% đối với giày vải.

Tuy nhiên, ngành da giày vẫn phụ thuộc nhiều vào việc nhập khẩu nguyên liệu. Với giá cả cạnh tranh, vận chuyển thuận lợi và đa dạng về loại hình cũng như chất lượng, Trung Quốc là nhà cung cấp nguyên liệu lớn nhất, chiếm 35% nhu cầu, tiếp theo là Thái Lan (11%) và Ý (10,3%). Trên thị trường nội địa, có 129 nhà sản xuất nguyên liệu nhưng chỉ 20 đơn vị có thể cung cấp nguyên liệu cao cấp, ông Thuấn nhấn mạnh.

Ông cũng cho rằng cần có các giải pháp đột phá để nâng cấp chuỗi giá trị bền vững, đặc biệt là việc hình thành một trung tâm nguyên liệu tại tỉnh Bình Dương để thúc đẩy giao dịch và đổi mới trong ngành da giày và dệt may. Cả hai ngành này chủ yếu sản xuất theo hợp đồng và phụ thuộc nhiều vào nhập khẩu nguyên liệu, trong khi các thị trường nhập khẩu ngày càng đưa ra yêu cầu cao về nguồn gốc nguyên liệu và trách nhiệm phát triển bền vững.

Việc cải thiện tính minh bạch về nguồn gốc là yếu tố thiết yếu để các ngành này có thể tận dụng các ưu đãi thuế quan trong các hiệp định thương mại tự do (FTA), đặc biệt là các FTA thế hệ mới, đòi hỏi sự cần thiết của một trung tâm giao dịch nguyên liệu.

Cần tập trung vào công nghệ mới và chất lượng cao

Theo ông Trương Văn Cẩm, Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Dệt May Việt Nam (Vinatex), cần sớm phát triển một trung tâm nguyên liệu để các nhà sản xuất trong nước có thể tự chủ về nguyên liệu. Trước đây, một nhà sản xuất trong nước đã thành lập trung tâm nguyên liệu nhưng phải đóng cửa do kém hiệu quả. Đầu năm nay, Vinatex đã gửi đề xuất thành lập trung tâm nguyên liệu lên Bộ Công Thương. Ông Cẩm chỉ ra rằng từ kinh nghiệm quốc tế, các chính sách hỗ trợ của Chính phủ là cần thiết để đảm bảo thành công của trung tâm nguyên liệu, giúp các nhà sản xuất trong nước tiến xa hơn trong chuỗi giá trị toàn cầu thay vì chỉ dựa vào sản xuất theo hợp đồng. Trung tâm này cũng sẽ thúc đẩy sự phát triển của ngành công nghiệp hỗ trợ cho ngành dệt may và da giày.

Mặc dù kim ngạch xuất khẩu của ngành dệt may và da giày chiếm tỷ trọng lớn trong tổng giá trị thương mại của cả nước, đóng góp của các doanh nghiệp trong nước vẫn còn hạn chế, theo ông Phạm Tuấn Anh, Phó Cục trưởng Cục Công nghiệp (Bộ Công Thương). Hơn 60% doanh thu xuất khẩu dệt may thuộc về các công ty có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI), trong khi số lượng các công ty FDI chỉ chiếm 24%. Đối với ngành da giày, các công ty FDI đóng góp gần 80% giá trị xuất khẩu, trong khi chỉ chiếm 30% tổng số công ty trong ngành.

Ông cũng cho biết, ngành dệt may và da giày vẫn tập trung chủ yếu vào gia công hợp đồng, tạo ra giá trị gia tăng thấp. Sự phụ thuộc nặng nề vào nguyên liệu nhập khẩu có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển của ngành, khi các quốc gia trên thế giới đang hướng đến mục tiêu Net Zero vào năm 2025 và áp dụng các quy định nghiêm ngặt về tỷ lệ tự cung ứng nguyên liệu và truy xuất nguồn gốc.

Việc phát triển nguyên liệu cũng trở nên cần thiết để các ngành có thể tận dụng các lợi thế từ các hiệp định thương mại tự do (FTA), ông Tuấn Anh nhấn mạnh. Sự phát triển của trung tâm nguyên liệu là cần thiết, ông nói thêm, với nguồn vốn tư nhân, trung tâm này sẽ là nơi tập trung các nhà cung cấp nguyên liệu để giao dịch và thúc đẩy sự phát triển của ngành. Dự án về việc thành lập trung tâm nguyên liệu đang được hoàn thiện và dự kiến sẽ đi vào hoạt động vào năm 2025.

Xuất khẩu dệt may đạt 32,5 tỷ USD trong chín tháng đầu năm nay, tăng 9,2% so với cùng kỳ năm ngoái, giúp mục tiêu 44 tỷ USD xuất khẩu trong năm 2024 có thể đạt được. Xuất khẩu giày dép ước đạt hơn 20 tỷ USD trong giai đoạn này và dự kiến đạt 27 tỷ USD cho cả năm nếu giữ vững tốc độ tăng trưởng 10%.

Việt Nam đã trở thành nước sản xuất giày dép lớn thứ ba trên thế giới, sau Trung Quốc và Ấn Độ, và đứng thứ hai về xuất khẩu giày dép.