Thương mại điện tử (TMĐT) đang trở thành động lực chính thúc đẩy nền kinh tế số tại Việt Nam, với quy mô thị trường ước đạt 22 tỷ USD năm 2023 và dự kiến tăng lên 63 tỷ USD vào năm 2030. Tuy nhiên, sự phát triển nhanh chóng này đi kèm với các thách thức môi trường nghiêm trọng, đặc biệt là vấn đề sử dụng bao bì và chất thải từ kiện hàng.

Hệ lụy từ việc sử dụng bao bì kiện hàng

Theo ông Đoàn Quốc Tâm, chuyên gia tư vấn của Tổ chức Quốc tế về Bảo tồn Thiên nhiên (WWF), năm 2023, Việt Nam đã giao hơn 1,8 tỷ kiện hàng thông qua các nền tảng TMĐT. Điều này đòi hỏi sử dụng 160.000 tấn bìa carton và 145.000 tấn nhựa, bao gồm mút xốp, túi nilon và xốp chống sốc. Tổng cộng, lượng bao bì này vượt mức 300.000 tấn mỗi năm. Ông Tâm nhấn mạnh rằng tỷ trọng bao bì so với hàng hóa trong TMĐT cao hơn nhiều so với các kênh bán lẻ truyền thống, do nhiều đơn hàng nhỏ lẻ và đóng gói độc lập.

Đặc biệt, thói quen mua sắm tùy hứng của người tiêu dùng đang góp phần gia tăng lượng bao bì sử dụng. Những đơn hàng có giá trị thấp, như đơn 1.000 đồng với phí ship 0 đồng, buộc người bán phải đóng gói riêng lẻ. Điều này không chỉ làm tăng chi phí bao bì mà còn tạo ra tác động tiêu cực lớn đến môi trường.

Một khảo sát của NielsenIQ cho thấy 37% người tiêu dùng tại khu vực châu Á – Thái Bình Dương không lên kế hoạch cho giao dịch TMĐT gần nhất, và 47% lo ngại việc mua hàng mất kiểm soát. Hành vi này khiến lượng đơn hàng phát sinh tăng cao, kéo theo sự gia tăng không cần thiết về bao bì và chất thải.

Số liệu cho thấy Việt Nam sử dụng bao bì nhiều hơn cả Trung Quốc dù quy mô thị trường nhỏ hơn. Với 1 tỷ kiện hàng, Trung Quốc tiêu thụ 157.000 tấn bao bì, trong đó nhựa chiếm 18%. Trong khi đó, Việt Nam tiêu thụ tới 166.000 tấn bao bì với hơn một nửa là nhựa. Điều này cho thấy mức độ lãng phí và thiếu bền vững trong việc quản lý bao bì tại Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh thị trường TMĐT vẫn còn non trẻ.

Rào cản trong việc phát triển bền vững

Một trong những thách thức lớn đối với việc thúc đẩy TMĐT bền vững tại Việt Nam là thiếu tiêu chí, quy chuẩn về dịch vụ và sản phẩm xanh. Ông Nguyễn Lâm Thanh, Tổng Giám đốc Công ty TNHH Công nghệ TikTok Việt Nam, cho biết việc tìm kiếm định nghĩa rõ ràng về sản phẩm bền vững vẫn là một bài toán khó. Doanh nghiệp thường gặp khó khăn trong việc chứng minh sản phẩm giảm phát thải hoặc thực sự thân thiện với môi trường.

Ví dụ, một số startup sản xuất ống hút giấy nhưng không thể chứng minh rằng sản phẩm này ít thải carbon hơn ống hút nhựa. Việc thiếu tiêu chuẩn rõ ràng có thể dẫn đến tình trạng cổ súy những hành vi trục lợi, thay vì thực sự thúc đẩy sản phẩm xanh.

Giải pháp cho một tương lai bền vững

Để giải quyết bài toán môi trường trong TMĐT, ông Đoàn Quốc Tâm kiến nghị cơ quan quản lý cần xây dựng bộ tiêu chuẩn xanh nhằm khuyến khích các doanh nghiệp thực hiện các sáng kiến bền vững. Bộ tiêu chuẩn này cần bao gồm các yêu cầu cụ thể về giảm thiểu sử dụng bao bì, tăng cường tái chế và thúc đẩy vật liệu thân thiện với môi trường.

Bà Lê Hoàng Oanh, Cục trưởng Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số, chia sẻ rằng cơ quan của bà đang tham mưu xây dựng một bộ tiêu chí phát triển TMĐT bền vững, trình Chính phủ trong thời gian tới. Mục tiêu là hướng TMĐT Việt Nam phát triển bền vững, cân bằng ba yếu tố kinh tế, xã hội và môi trường.

Các nền tảng TMĐT cũng có vai trò lớn trong việc giảm thiểu tác động môi trường. Họ có thể áp dụng các sáng kiến như khuyến khích người bán sử dụng bao bì thân thiện với môi trường, hỗ trợ tái chế bao bì hoặc cung cấp tùy chọn giảm bao bì cho người mua.

Ngoài ra, người tiêu dùng cũng cần được nâng cao nhận thức về tác động môi trường từ hành vi mua sắm của mình. Việc khuyến khích mua sắm có kế hoạch và hạn chế mua tùy hứng không chỉ giúp giảm rác thải mà còn góp phần xây dựng một thị trường bền vững hơn.

Kết luận

Thương mại điện tử đang mở ra cơ hội lớn cho nền kinh tế số Việt Nam, nhưng cũng đặt ra những thách thức không nhỏ về môi trường. Sự gia tăng sử dụng bao bì và chất thải từ kiện hàng là một vấn đề cần được giải quyết nhanh chóng và hiệu quả.

Để hướng đến một ngành TMĐT bền vững, cần có sự phối hợp giữa các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và người tiêu dùng. Các tiêu chuẩn rõ ràng, cùng với sự cam kết mạnh mẽ từ tất cả các bên liên quan, sẽ giúp thị trường TMĐT Việt Nam phát triển bền vững, vừa đáp ứng nhu cầu kinh tế vừa bảo vệ môi trường cho các thế hệ tương lai.